Over Merkelraute
*dit artikel is eerder, in een andere versie, gepubliceerd op https://tilt.nu
Het thema van de boekenweek in 2019. Het zijn identiteiten die met elkaar vereenzelvigd kunnen worden, maar niet onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De moeder is veelal een vrouw, de vrouw is niet per definitie een moeder. ‘De vrouw, de moeder’ is een enge definitie van wat vrouwelijkheid is. Een traditionele interpretatie van genderidentiteit die al enige tijd aan verandering onderhevig is.
Verhalen beloven ons een representatie van de menselijke beleving in al haar volledigheid. Het zou onmogelijk zijn deze beleving te onderzoeken zonder de context van een veranderende wereld in ogenschouw te nemen. Het archetype ‘de moeder’ biedt ons een interessant kader om dat te kunnen doen, juist omdat zij de representatie van identiteit – niet alleen van de vrouw, maar over het hele spectrum – bloot kan leggen.
Verhalen beloven ons een representatie van de menselijke beleving in al haar volledigheid. Het zou onmogelijk zijn deze beleving te onderzoeken zonder de context van een veranderende wereld in ogenschouw te nemen. Het archetype ‘de moeder’ biedt ons een interessant kader om dat te kunnen doen, juist omdat zij de representatie van identiteit – niet alleen van de vrouw, maar over het hele spectrum – bloot kan leggen.
Neem de ‘Merkel-Raute’ (ook wel de ‘driehoek van macht’, of “lowered steeple hands” genoemd), een beroemd handgebaar vernoemd naar de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Op verschillende afbeeldingen is te zien hoe, rustend voor haar buik, de vingertoppen van haar duimen en wijsvingers een diamant-vormige driehoek maken. Zelf verklaart Merkel het gebaar als een manier om haar rug recht en haar handen rustig te houden, als een fysieke uiting van symmetrie. Een pragmatische verklaring die past bij haar persona als politiek figuur.
De hashtag #merkelraute werd geïntroduceerd in 2013 in aanloop naar de Duitse verkiezingen, en verspreidde zich razendsnel door de online wereld. Merkels partij CDU hing vervolgens een enorme campagne poster voor het Berlijnse centraal station, waarop een uitsnede van de Merkel-Raute te zien was met de bijhorende tekst ‘Deutschlands Zukunft in guten Händen.’ De poster verbond Merkels krachtige, kalme handgebaar met haar imago van zorgzaam, geruststellend moederfiguur, waar voorheen vooral neerbuigend op neergekeken werd. Door dit imago letterlijk naar eigen hand te zetten, leek de partij te willen zeggen: ‘Merkel is er altijd, ze is betrouwbaar.’
De hashtag #merkelraute werd geïntroduceerd in 2013 in aanloop naar de Duitse verkiezingen, en verspreidde zich razendsnel door de online wereld. Merkels partij CDU hing vervolgens een enorme campagne poster voor het Berlijnse centraal station, waarop een uitsnede van de Merkel-Raute te zien was met de bijhorende tekst ‘Deutschlands Zukunft in guten Händen.’ De poster verbond Merkels krachtige, kalme handgebaar met haar imago van zorgzaam, geruststellend moederfiguur, waar voorheen vooral neerbuigend op neergekeken werd. Door dit imago letterlijk naar eigen hand te zetten, leek de partij te willen zeggen: ‘Merkel is er altijd, ze is betrouwbaar.’
Image from advertising campaign for Museum Haus Konstruktiv, 2015Client: Museum Haus Konstruktiv
Ad Agency: Ruf Lanz, Zurich
Het zijn juist deze kwaliteiten die Merkel tot een uitzonderlijk machtig figuur hebben gemaakt. Als gescheiden, kinderloze vrouw in een tweede huwelijk is Merkel onderdeel van een vrouwelijke generatie die breekt met traditionele genderrollen. Dat zij desondanks door haar eigen partij en kiezers liefkozend ‘Mutti’ wordt genoemd, zegt iets over hoe diep de symboliek van ‘de moeder’ doorsijpelt in de verhalen om ons heen, en hoe dit archetype steeds opnieuw toegeëigend wordt. Binnen de politiek, maar ook daarbuiten.
De ‘Merkel-raute’ behoort niet alleen tot Merkel. Het is een eeuwenoud symbool dat op verschillende manieren naar macht en vrouwelijkheid verwijst. Het weerspiegelt begeerte en verlangen, symboliseert de vagina en vulva, vormt het huis van het alziend oog, of bewijst het bestaan van de illuminati. Met de duimen omhoog zou het gebaar een luisterende houding aanduiden (dat vooral door vrouwen gebruikt wordt), terwijl de versie met duimen omlaag gebruikt wordt om het luisteren af te dwingen (meestal gebruikt door mannen).
De ‘Merkel-raute’ behoort niet alleen tot Merkel. Het is een eeuwenoud symbool dat op verschillende manieren naar macht en vrouwelijkheid verwijst. Het weerspiegelt begeerte en verlangen, symboliseert de vagina en vulva, vormt het huis van het alziend oog, of bewijst het bestaan van de illuminati. Met de duimen omhoog zou het gebaar een luisterende houding aanduiden (dat vooral door vrouwen gebruikt wordt), terwijl de versie met duimen omlaag gebruikt wordt om het luisteren af te dwingen (meestal gebruikt door mannen).
De interpretatie van deze handgebaren vindt plaats in het oog van de toeschouwer, zoals het geschrevene ook altijd door de lezer geïnterpreteerd wordt. Er zijn vele manieren een vrouw, man, ouder of kind te zijn, beschrijven of beschouwen. De vrijheid van de literatuur staat toe dat er vanuit het perspectief – en door de handen – van de vrouw, de man, de ouder en het kind over het onderwerp ‘de moeder’ geschreven kan worden. De moeder de schrijver, de moeder de protagonist, de moeder de muze, de moeder de vader, de moeder de politicus. Er is geen prototype van de moeder, zoals er ook geen sluitende definitie van de vrouw (of de man) bestaat.
Middels de handen van de schrijver wordt het idee van identiteit binnenstebuiten gekeerd, kritisch bevraagd en opnieuw vormgegeven. Het zijn deze handen die mensen en hun onderlinge relaties kunnen creëren en belichamen. Ze zijn zowel vrouwelijk als mannelijk, maar ontmoeten elkaar vaker in het midden. Samen vormen zij de veranderende kaders waardoor we naar de wereld kunnen kijken, en onszelf en elkaar beter kunnen begrijpen.
Middels de handen van de schrijver wordt het idee van identiteit binnenstebuiten gekeerd, kritisch bevraagd en opnieuw vormgegeven. Het zijn deze handen die mensen en hun onderlinge relaties kunnen creëren en belichamen. Ze zijn zowel vrouwelijk als mannelijk, maar ontmoeten elkaar vaker in het midden. Samen vormen zij de veranderende kaders waardoor we naar de wereld kunnen kijken, en onszelf en elkaar beter kunnen begrijpen.
